ဖိလစ္ပိုင္ အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ၾကီး ဟိုေဆးရီေဇာ္ (Dr. José Rizal) ၏ သမိုင္းတင္ အဆိုအမိန္႔မ်ား...

José Rizal
Filipino patriot, medical doctor and man of letters
(1861-96)

ကၽြန္ေတာ္ အလယ္တန္း ေက်ာင္းသားဘဝကတည္းက ေလးစားအားက်ခဲ့ရေသာ ကမၻာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ားတြင္ တဦးအပါအဝင္ျဖစ္ေသာ ဖိလစ္ပိုင္ အမ်ိဳးသားအာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ၾကီး ေဒါက္တာ ဟိုေဆးရီေဇာ္ ( Jose Rizal) ၏ဘဝႏွင့္ ဒႆနမွ စိတ္ဝင္စားဖြယ္၊ အဖိုးတန္ျပီး ခြန္အားတက္ေစေသာအေတြးအေခၚမ်ားကို ရွာေဖြ၊ ေလ့့လာ၊ စုေဆာင္းျပီး နိမ့္ပါးေသာဥာဏ္ရည္ျဖင့္ ဘာသာျပန္ တင္ျပ လိုက္ပါသည္။

ဘေလာ့ခ္ဂါ အလင္းဆက္
၂၈.ႏိုဝင္ဘာလ.၂၀၁၀

လူဆိုတာ ခက္ခဲနက္နဲတဲ့တာဝန္ေတြကို ၾကီဳးပမ္းထမ္းေဆာင္ဖို႔ ကမၻာေပၚေရာက္လာတာ။ ကိုယ့္အသက္အႏၱာရယ္ ျဖစ္မွာေၾကာက္လို႔ ဒီတာဝန္ေတြကို တိမ္းေရွာင္ေနရင္း လူ႔ျပည္မွာ လူျဖစ္ရက်ိဳး နပ္ပါေတာ့မလား။

လူဆိုတာ တသက္မွာ တခါဘဲေသတယ္။ ဒီလို ႏွစ္ခါျပန္မရတဲ့ ရေတာင့္ရခဲ အခြင့္ထူးမ်ိဳးကို အမိႏိုင္ငံအတြက္သာ အသံုးခ်သင့္တယ္။

ေသေနတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတရပ္မွာ လူတေယာက္ေသသြားလို႔ေကာ ဘာမ်ားပိုထူးျခားသြားမွာလဲ။

ဂ်ဳပီတာ (Jupiter) သည္ သူေခ်မႈန္းခ်င္ေသာ ရန္သူကို ပထမဦးစြာ ရူးသြပ္ေအာင္ျပဳလုပ္သည္' ဆိုတဲ့ စကားပံုတခု ရွိခဲ့ပါတယ္။

ကၽြန္ေတာ့္စာအုပ္ကို ရိုက္ျပီးရင္ ႏိုင္ငံျခားကေန ျဖန္႔လို႔လည္းရပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္လိုက္လို႔ ကၽြန္ေတာ့္စာအုပ္ရဲ႕ ေလးနက္မႈ ေလ်ာ့သြားမွာေပါ့။ တန္ဖိုးမရွိ ျဖစ္သြားမွာေပါ့။ ရီေဇာ္ တေယာက္စာအုပ္ထဲမွာ ေရးထားလိုက္တာ ရဲရဲေတာက္လို႔။ ဒါေပမယ့္ လူကိုယ္တိုင္ကေတာ့ ေသမွာေၾကာက္လို႔ ႏိုင္ငံျခားက ျပန္မလာရဲရွာဘူးလို႔ ဖိလစ္ပိုင္ျပည္သူေတြက ရယ္ေသြးၾကမွာေပါ့။ ဒီအျဖစ္မ်ိဳးကိုေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ လံုးဝ အျဖစ္မခံႏိုင္ဘူး။

(သူ၏ " Noli Me Tangere " (ေပ်ာက္ဆံုးေနေသာ သုခဘံု ) ဝတၳဳစာအုပ္နဲ႔ ပတ္သတ္ျပီး သူ႔မိတ္ေဆြ Maximo Viola အားေျပာျပခ်က္မွ)

Crowns of flowers and laurels are the inventions of free people.

Letter to Blumentritt (13 April 1887)

ပန္းေတြ၊ သံလြင္ခက္ေတြနဲ႔ သရဖူမ်ားဟာ လြတ္လပ္သူေတြရဲ႕ တီထြင္မႈမ်ားသာျဖစ္သည္။
Crowns of flowers and laurels are the inventions of free people. But perhaps your children may gather the fruit of what the father planted. Letter to Blumentritt (13 April 1887)


ပန္းေတြ၊ သံလြင္ခက္ေတြနဲ႔ သရဖူမ်ားဟာ လြတ္လပ္သူေတြရဲ႕ တီထြင္မႈမ်ားသာျဖစ္သည္။ ဒါေပမယ့္ အေဖစိုက္ခဲ့တဲ့ အပင္ကသစ္သီးေတြကို သားသမီးေတြ ဆြတ္ခူးႏိုင္ေကာင္းႏိုင္ပါလိမ့္တယ္။

Each one writes history according to his convenience.
Letter to Blumentritt, written at Leipzig,(22 August 1886)
လူေတြဟာ သူတို႔၏ အခါအခြင့္အရ သမိုင္းကိုေရးၾကတာပါ။

We want the happiness of the Philippines, but we want to obtain it through noble and just means. If I have to commit villainy to make her happy, I would refuse to do so, because I am sure that what is built on sand sooner or later would tumble down.


Letter to Blumentritt, (31 January 1887)


ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ ဖိလစ္ပိုင္လူမ်ိဳးေတြ ေပ်ာ္ရႊင္တာကို လိုခ်င္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျမင့္ျမတ္ျပီး တရားေသာနည္းလမ္းနဲ႔သာ အလိုရွိပါတယ္။ ေပ်ာ္ရႊင္မႈအတြက္ ယုတ္မာေသာနည္းလမ္းကို က်ဳးလြန္မိပါက ကၽြန္ေတာ္ခြင့္ျပဳလက္ခံလိမ့္မည္ မဟုတ္ေပ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ 'သဲေပၚ ေဆာက္လုပ္တဲ့ အေဆာက္အဦးမွန္သမွ်ဟာ အေနွးနဲ႔အျမန္ ျပိဳပ်က္မွာ မို႔လို႔ပါဘဲ။

One only dies once, and if one does not die well, a good opportunity is lost and will not present itself again.
Letter to Mariano Ponce, (1890)


လူတေယာက္ဟာ တခါသာေသရမယ္။ ေကာင္းေသာေသျခင္းမဟုတ္ရင္ အခြင့္အေရးေကာင္းတခု ဆံုးရႈံးရသလို၊ ေနာက္တၾကိမ္လည္း ရေတာ့မွာမဟုတ္ပါဘူး။


To live is to be among men, and to be among men is to struggle, a struggle not only with them but with oneself; with their passions, but also with one's own.


Letter to his family, Dapitan (c. 1884)


ရွင္သန္ျခင္းဆိုတာဟာ လူေတြၾကားမွာ ေနထိုင္ျခင္းျဖစ္သည္။ လူေတြၾကားေနထိုင္ျခင္း ဆိုသည္မွာ ရုန္းကန္မႈတခုသာျဖစ္သည္။ ရုန္းကန္မႈတြင္ မိမိကိုယ္တြင္း မ်ားသာမက တပါးသူေတြရဲ႕တပ္မက္လိုခ်င္မႈမ်ား 

လည္းပါသည္။
Genius has no country. It blossoms everywhere. Genius is like the light, the air. It is the heritage of all.


Toast to the artists Juan Luna and Felix Hidalgo: Madrid, Spain (25 June 1884)


ပါရမီတြင္ ႏိုင္ငံမရွိေပ။ ေနရာေဒသအားလံုးတြင္ ပြင့္ဖူးသည္။ ပါရမီဆိုတာ အလင္းေရာင္နဲ႔တူတယ္။ ေလနဲ႔တူတယ္။ အဲဒါဟာ အာလုံးရဲ႕ အေမြအႏွစ္ဘဲ။
It was a world which granted privileges to some and imposed prohibitions on others...Endowed with strength and eager to learn, one had to drag himself in a narrow prison cell when he could see an open field, a vast horizon in the distance; when he could feel the beatings of a heart; and when he believed himself entitled to enjoy the beauty of a dream.
"Laughter and Tears", an essay (c.1884)


လူ႔ေလာကဆိုတာ တပါးသူေတြကို တားျမစ္ပိတ္ပင္ႏိုင္္ဖို႔ လူတခ်ိဳ႔ကို အခြင့္အာဏာေတြေပးထားတဲ့ ေလာကတခုပါ။ လူတေယာက္ဟာ အေဝးကက်ယ္ျပန္႔တဲ့ မိုးကုတ္စက္ဝိုင္းကိုသာျမင္ႏိုင္တဲ့ အက်ဥ္းခန္းေလးကို ကိုယ္တိုင္ဒရြတ္တိုက္သြားရဲတဲ့အခါ။ ႏွလံုးသားရဲ႕ စည္းခ်က္သံကို ခံစားႏိုင္တဲ့အခါ။ စိတ္ကူးအိမ္မက္ရဲ႕ အလွတရားကို ခံစားႏိုင္ဖို႔ ကိုယ္တိုင္ယံုၾကည္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ ခြန္အားေတြ၊ ေလ့လာသင္ယူလိုစိတ္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာတယ္။
Filipinos don't realize that victory is the child of struggle, that joy blossoms from suffering, and redemption is a product of sacrifice.


"Como se gobiernan las Filipinas" (How one governs in the Philippines), published in La Solidaridad (15 December 1890)


ဖိလစ္ပိုင္လူမ်ိဳးေတြအေနနဲ႔ ေအာင္ပြဲဆိုတာဟာ ေတာ္လွန္ေရးရဲ႕ကေလးငယ္လို႔ သေဘာမထားပါဘူး။ ေအာင္ပြဲဆိုတာဟာ ဒုကၡခံစားမႈမွ ေပါက္ဖြားလာတဲ့ ေပ်ာ္ရႊင္မႈျဖစ္တယ္။ ျပန္လည္ရယူႏိုင္ျခင္းဆိုသည္မွာ စြန္႔လြတ္အနစ္နာခံျခင္း၏ ထုတ္ကုန္တခုျဖစ္သည္။

The world laughs at another man's pain.
"Song of the Wanderer", st.8 - translated by Nick Joaquin.
ေလာကၾကီးဟာ တပါးသူရဲ႕ နာက်င္မႈကို ရယ္ေမာေနႏိုင္တယ္။

Not all were asleep during the night of our forefathers!
ကၽြႏ္ုပ္တို႔ ဘိုးေဘးဘီဘင္ေတြလက္ထက္ ညေတြမွာ လူအားလံုး အိပ္ေပ်ာ္ေနခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။


There are no tyrants where there are no slaves.
မင္းဆိုးမင္းယုတ္မရွိတဲ့ေနရာမွာ ေက်းကၽြန္ေတြဆိုတာလည္း မရွိပါဘူး။


It is a useless life that is not consecrated to a great ideal.
ၾကီးျမတ္တဲ့စံနမူနာ မလုပ္ႏိုင္တဲ့ ဘဝတခုဟာ အက်ိဳးမဲ့ေသာ လူ႔ဘဝတခုပါဘဲ။


You must shatter the vase to spread its perfume, and smite the rock to get the spark.
သင္ဟာ ေရေမႊးနံ႔ေတြ ေမႊးပ်ံ႕ေစဖို႔ ဗူးကို လႈပ္ရမယ္။ မီးစတခုရဖို႔အတြက္ ေက်ာက္ခဲကို ခတ္ရမယ္။


The school of suffering tempers the spirit, the arena of combat strengthens the soul.
ခံစားမႈဒုကၡ အစုအေဝးဟာ စိတ္ဓါတ္ကို သက္သာေစတယ္။ တိုက္ပြဲေျမဟာ စိတ္ဝိညာဥ္ေတြကို ခိုင္မာေစတယ္။
The glory of saving a country is not for him

who has contributed to its ruin.


တိုင္းျပည္ကိုတယ္တင္ျခင္းဆိုတဲ့ ဂုဏ္က်က္သေရဟာ တိုင္းျပည္ပ်က္ေအာင္လုပ္ေနသူေတြ

အတြက္ မဟုတ္ဘူး။

De nobis, post haec, tristis sententia fertur!
After all this, you still speak ill of us!


ဒါေတြအားလံုးျပီးသြားရင္လည္း ခင္ဗ်ားတို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မေကာင္းေၾကာင္း ေျပာဆိုေနၾကအံုးမွာပါ။

ရီေဇာ္ကိုယ္တိုင္ေရးဆြဲခဲ့ေသာ သူ႔စာအုပ္မ်က္နွာဖံုးပံု

"He who does not know how to look back at where he came from will never get to his destination."


(in Tagalog: "Ang hindi marunong lumingon sa pinangalingan ay hindi makakarating sa paroroonan.")


ကိုယ္ဘယ္ေနရာက လာတယ္ဆိုတာကို ဘယ္လိုျပန္ၾကည့္ရမယ္လို႔ မသိသူဟာ ဘယ္ေတာ့မွ သူ႔ပန္းတိုင္အဆံုးကို ေရာက္မွာမဟုတ္ဘူး။

"The youth is the hope of our future."
လူငယ္ေတြဟာ ကၽြန္ေတာ္တို႔အနာဂါတ္ရဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြပါ။

He who would love much has also much to suffer.
"To My__" (December 1890)
ခ်စ္ခင္ၾကင္နာရမယ့္သူေတြ မ်ားမ်ားရွိသူေတြဟာ မ်ားမ်ားခံစားၾကရတယ္။

No good water comes from a muddy spring. No sweet fruit comes from a bitter seed.
Letter to the Young Women of Malolos
ရြ႔ံဗြက္အိုင္ကေန ေရေကာင္းမရႏိုင္ဘူး။ အခါးပင္က အခ်ိဳသီးမရႏိုင္ဘူးဆိုတာ သိေစခ်င္တယ္။

The tyranny of some is possible only through the cowardice of others.
Letter to the Young Women of Malolos (22 February 1889) - translated from Tagalog by Gregorio Zaide
မင္းဆိုးမင္းယုတ္လုပ္ရပ္ေတြဟာ သရဲေဘာေၾကာင္မႈေတြေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။

Man works for an object. Remove that object and you reduce him into inaction.
"Indolence of the Filipino" in La Solidaridad (1890)
လူေတြဟာ ပိတ္ပင္တားျမစ္ဖို႔ လုပ္ၾကတယ္။ ဒီပိတ္ပင္မႈေတြကို ဖယ္ရွားျပီး၊ မလႈပ္မရွားႏိုင္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရမယ္။
Man is multiplied by the number of languages he possesses and speaks.


"Los Viajes"
လူေတြဟာ သူတို႔ပိုင္ဆိုင္ ေျပာဆိုၾကေသာ ဘာသာစကားမ်ားေၾကာင့္ အစိတ္အစိတ္အပိုင္းပိုင္း ျပဳျခင္းခံေနၾကရတယ္။


Virtue lies in the middle ground.


"Los Viajes"


ေကာင္းျမတ္ျခင္းဟာ အလယ္အလတ္ျဖစ္ေသာေျမ မွာဘဲရွိတယ္။
Travel is a caprice in childhood, a passion in youth, a necessity in manhood, and an elegy in old age.
"Los Viajes"


ခရီးသြားျခင္းဟာ ကေလးဘဝတုန္းကေတာ့ စိတ္ကူးေပၚ၍လုပ္တဲ့ အလုပ္တခုသာျဖစ္သည္။ အရြယ္ေရာက္ခ်ိန္မွာေတာ့ စိတ္ခံစားမႈတခုျဖစ္သည္။ လူၾကီးျဖစ္ခ်ိန္မွာေတာ့ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္ေသာအရာတခု ျဖစ္ျပီး၊ အိုမင္ရင့္ေရာ္ခ်ိန္မွာေတာ့ လြမ္းခ်င္း တပုဒ္သာျဖစ္သည္။

Law has no skin, reason has no nostrils.


"The Philippines: A Century Hence"


တရားဥပေဒမွာ အေရခံမရွိဘူး။ ဆင္ျခင္တံုတရားမွာ ႏွာေခါင္းေပါက္မရွိဘူး။

I go where there are no slaves, hangmen or oppressors; Where faith does not kill; where the one who reigns is God.


"Mi Ultimo Adios" st. 13 - poem written on the eve of his execution (29 December 1896) - translated from the Spanish by Charles Derbyshire.


ေက်းကၽြန္၊ ၾကိဳးေပးခံရသူ၊ ဖိႏိွပ္သူမရွိေသာ အရပ္ေဒသသို႔ ကၽြႏိုပ္သြားရပါလို၏။ ယင္းအရပ္တြင္ သစၥာတရားတို႔သည္လည္း မတိမ္ေကာ၊ စိုးမိုးအုပ္ခ်ဳပ္သူသည္ အဖဘုရားသခင္ကိုယ္တိုင္ ျဖစ္ပါေစ။


Truth does not need to borrow garments from error.


အမွန္တရားလုပ္သူသည္ အမွားလုပ္သူေတြထံမွ အဝတ္အစားငွားယူစရာ မလိုေပ။


Fate presented itself to some like a chinese fan--one side black, the other side gilded with flowers.


ကံတရားဆိုတာ တရုတ္ယပ္ေတာင္တခုလိုပါဘဲ။ တဖက္မွာ မဲနက္ေနေပမယ့္ တျခားဖက္မွာ ပန္းေတြနဲ႔ ျခယ္မႈန္းထားတာပါ။


"To foretell the destiny of a nation, it is necessary to open the book that tells of her past."


-- José Rizal, quote inscribed in Fort Santiago


တိုင္းျပည္တျပည္ရဲ႕ ကံၾကမၼာကို ၾကိဳတင္ေျပာခ်င္ရင္ ယင္းတိုင္းျပည္ရဲ႕ အတိတ္သမိုင္းကို မွန္မွန္ကန္ကန္သံုးသပ္ေရးျပထားတဲ့ စာအုပ္ေတြကို ျပန္ဖတ္ဖို႔ အထူးလိုအပ္တယ္။




"I wish to show those who deny us patriotism that we know how to die for our duty and convictions."


-- José Rizal, quote inscribed in Fort Santiago


မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓါတ္ကို လက္မခံသူေတြကို ကြန္ေတာ္ ေဖာ္ျပခ်င္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ တာဝန္နဲ႔ ယံုၾကည္ခ်က္ေတြအတြက္ ဘယ္လိုေသရမယ္ဆိုတာ သိသူေတြပါ။


"He who does not love his own language is worse than an animal and smelly fish."


(in Tagalog: "Ang hindi magmahal sa sariling wika, daig pa ang hayop at malansang isda.")


ကိုယ့္ကိုယ္ပိုင္ ဘာသာစကားကို မျမတ္ႏိုးသူေတြဟာ အဟိတ္တိရစၦာန္ေတြ ငါးပုတ္ေတြထက္ ပိုမိုဆိုးရြားပါတယ္။
"While a people preserves its language; it preserves the marks of liberty."


လူေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ ဘာသာစကားကို ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ျခင္းဟာ လြတ္ေျမာက္မႈ အမွတ္အသားကို ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေနတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

က်ဳပ္တို႔တိုင္းျပည္ေပၚမွာ
ေနဝန္းနီထြက္ျပဴလာတာ မျမင္ရမီ က်ဳပ္ေသခဲ့ရတယ္။
အာရုဏ္ဦးကို ေတြ႔ျမင္ၾကရမယ့္
ခင္ဗ်ားတို႔က ေနဝန္းနီကို ၾကီဳဆိုၾကပါ။
ေနာက္ျပီး
အကာလ ညအေမွာင္မွာ
က်ဆံုးခဲ့ရတဲ့ ရဲေဘာ္ေတြကို မေမ့ၾကပါနဲ႔။


(ေနာက္ဆံုး ႏႈတ္ဆက္လႊာ ကဗ်ာမွ)

ဘေလာ့ခ္ဂါ အလင္းဆက္
၁၈.ႏိုဝင္ဘာလ.၂၀၁၀